IUIUUIUکالبدشکافی منازعات در اجتماعات سنتی: نگاهی به رویدادهای اخیر ممسنی

*کالبدشکافی منازعات در اجتماعات سنتی: نگاهی به رویدادهای اخیر ممسنی*

✓ منازعه معمولاً به وضعیت کنش متقابل انسانی اشاره دارد که طی آن گروه انسانی معینی (خواه قومی، طایفه ای، زبانی، دینی، مذهبی و ...) با گروه‌های انسانی معین دیگری به دلیل ناسازگاری واقعی یا ظاهری اهداف‌شان، تعارضی آگاهانه داشته باشند. به طور کلی علت کاوی منازعات در سطوح خرد (رفتار فردی) و کلان (دولت ها) دربرگیرنده طیفی از عوامل و متغیرهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی، سیاسی و ... است.

✓ حال این پرسش مطرح است که بُن مایه منازعات در اجتماعات سنتی همچون ممسنی را چه عواملی شکل داده اند؟ صرف نظر از علل متنوع شکل گیری منازعات در جغرافیای ممسنی، به نظر می‌رسد «زیربنای فرهنگی» در تولید و بازتولید منازعات و خشونت های فردی، اجتماعی و سیاسی (عالی ترین سطح) نقش بسزایی دارد.

✓ واقعیت آن است که علی رغم گذشت۶۰ سال از اصلاحات ارضی(۱۳۴۱ه.ش) و فروپاشی رأس هرم ایلی، آغاز فرایند یکجانشینی و شهرنشینی انسانِ ممسنی، افزایش سطح تحصیلات آکادمیک و اطلاق «شهر دانشجو» به این شهرستان، همچنان قاعده هرم ایلی/عشیره ای (متشکل از شناسه های سه گانه ساختمان ایلی، سرزمین مشترک و آگاهی ساکنان از عضویت خود در ایل) زیربنای فرهنگی این دیار را شکل داده است. تحت چنین شرایطی، عمده ترین علل منازعات در پیکره فضایی ممسنی عبارتند از:

*۱. نابسامانی های درونی در برابر الگوهای رفتاری بیرونی*: تحلیل های نخبگان از چرایی درماندگی و ایستایی ممسنی در بستر تاریخ، معمولاً مبتنی بر عوامل بیرونی است، به طوری که تعارض قومی/هویتی/تباری دول مرکزی با ایل ممسنی را عامل بنیادین شکل گیری وضعیت نامساعد این دیار قلمداد می‌نمایند. بر این نگرش باید این داده را افزود که درون مایه فرهنگی ممسنی در درجه نخست امری است درونی و ماحصل کنش متقابل اجتماعی انسانها در این فضای سرزمینی. لذا، بخش عمده ای از رویدادهای اخیر ماحصل کُنش «تک تک» آحاد انسانی این قلمرو است.
*۲. انسانِ عاطفی/احساسی در برابر انسانِ عقلایی/خِرَدورز*: انسانِ ممسنی متأثر از فضای جغرافیایی (جغرافیای زاگرس) و اجتماعی (ساختار عشیره ای)، موجودی است عاطفی/احساسی، به طوری که در مناسبت های اجتماعی (جشن های عروسی، سوگواری ها، خاکسپاری اموات، کمک های بشردوستانه و...)، عواطف و احساسات مِهروَرزانه خود را بروز می‌دهد و همبستگی اجتماعی را در بستری سنتی رقم می‌زند. اما آن روی دیگر سکه، وقوع رویدادهای ناخوشایند همچون منازعات فردی است که زودرنجی ناشی از عواطف و احساسات این انسان را شعله وَر می‌سازد و به صورت نزاع دسته جمعی بازتولید می‌نماید. رویدادها و منازعات اخیر «تالار» به عنوان شکافی درون طایفه ای و «استادیوم» به مثابه شکافی قومیتی فارس/لُر نمونه های بارز سرایت منازعات از حوزه «فردی» به «اجتماعی» در نتیجه شعله وَر شدن عواطف و احساسات به شمار می‌روند. سکانس نهایی این وضعیت بغرنج، معمولاً در سپهر «سیاست» بازتاب می‌یابد؛ آنجا که کنش های فردی و اجتماعی انسان ها در نتیجه عواطف و احساسات، شدیداً برانگیخته می‌شود و زورآزمایی خیابانی را جایگزین عقلانیت و خردورزی در کارزارهای انتخاباتی می‌نماید.
*۳. سنت گرایی رادیکال و ساختارشکنی پُست مدرن در برابر فرآیند مدرنیزاسیون و مدرنیته*: سنت گرایی رادیکال نشأت گرفته از ساختار عشیره ای(عمدتاً معطوف به نسل قدیم) و ساختارشکنی پست مدرن(عمدتاً معطوف به نسل جدید) برآمده از ابزارهای فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در عصر جهانی شدن، دو سویه رادیکال طیف بُرداری هستند که به نوبه خود پیکره فضایی و اجتماعی ممسنی را به سوی مرزهای آنومی/بی هنجاری و منازعات فردی/اجتماعی سوق داده اند. حلقه مفقوده این بُردار، گُم گشتگی فرآیند مدرنیزاسیون و مدرنیته است. بر این اساس، انسانِ سنتی ممسنی به یکباره کوله بار خود را به سوی جهانِ پست مدرن بسته و بدون آنکه شاخص های مدرنیزاسیون/نوسازی (بخش خصوصی فعال، راه اندازی صنایع، تقویت زیرساخت های ارتباطی و ...) و مدرنیته (نواندیشی، دگراندیشی، روشنگری و ...) را از سَرگذراند و حداقل اُخت و اُخوتی با آنها داشته باشد، در تلاش بی وقفه برای پوسته اندازی است. در چنین شرایطی که ابزارهای مدرن (احزاب، جامعه مدنی، نخبگان اُرگانیک، بخش خصوصی، رسانه، مطبوعات و ...) کارآیی خود را از دست داده اند، به نظر می‌رسد سنت گرایی رادیکال و ساختارشکنی پست مدرن بیش از پیش می‌توانند جغرافیای منازعات را در پیکره فضایی ممسنی شعله وَر سازند و به وَرطه خشونت اندازند.

✓ فرجام سخن آنکه برگزاری سلسله نشست ها و سمینارهای هم اندیشی نخبگان فکری ممسنی و نهادهای مدیریتی شهرستان در تعامل سازنده با یکدیگر می‌تواند آسیب شناسیِ علل وقوع منازعات و راهکارهای عملیاتی در این زمینه را به همراه داشته باشد.

به قلم
*دکتر سید محمد حسین حسینی، دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی*
و
*دکتر وحید صادقی، دکتری جغرافیای سیاسی و عضو هیأت تدریس گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد